Ρευστοί Μηχανισμοί

Εξερευνώντας τους χώρους πρασίνου της Αθήνας αισθανόμαστε σαν να έχουμε μπει σε πολυκατάστημα παιχνιδιών σε παιδική ηλικία. Τα πολλαπλά ερεθίσματα διασπούν τη ματιά μας σε διάφορες κατευθύνσεις.

Σε πρώτη φάση, η δομή των συλλογισμών μας δεν είναι γραμμική. Αλλάζουμε κλίμακα, μέσα ανάλυσης και οπτικές γωνίες.
Σήμερα ανοίγουμε δύο θέματα:
1. Εξετάζουμε την προσβασιμότητα στους χώρους πρασίνου
2. Αναζητούμε μηχανισμούς επέμβασης

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ
Επικεντρώσαμε την προσοχή μας στο κέντρο της Αθήνας αποτυπώνοντας τρεις βαθμούς προσβασιμότητας στους χώρους πρασίνου.



Μας εκπλήσσει το γεγονός ότι υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση στο μεγαλύτερο ποσοστό των χώρων πρασίνου.
Εκτός από τους τοίχους, τους φράχτες και τους φύλακες, που φαίνονται στο χάρτη, τα εμπόδια πρόσβασης προκύπτουν από χωρικές ποιότητες, ψυχολογικούς παράγοντες και κυρίως στοιχεία της νοοτροπίας, της κουλτούρας και της καθημερινότητας των κατοίκων της πόλης.

Περνάμε δίπλα στον Κεραμεικό χωρίς να τον δούμε; Η ανηφόρα του Λυκαβηττού μας αποτρέπει; Τα νεκροταφεία μας ανατριχιάζουν; Το παρκάκι της γειτονιάς φαίνεται μίζερο; Το Πεδίον του Άρεως είναι τρομακτικό μετά τις 21:00; Η Αποστόλου Παύλου παραείναι πολυσύχναστη τις Κυριακές;

Τι είδους παρεμβάσεις λοιπόν θα μπορούσαν να λάβουν υπόψη τέτοιους παράγοντες και να συμβάλλουν στην αλλαγή της οπτικής μας απέναντι σε ήδη υπάρχοντες χώρους;

ΡΕΥΣΤΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ
Δίνουμε στους χώρους πρασίνου ρευστή μορφή έτσι ώστε να μας φανερωθούν δυνατότητες μεταμόρφωσής τους πέρα από τα όρια που αντιλαμβανόμαστε.
Παίρνουμε έμπνευση από τα σταγονίδια νερού, τις αντιδράσεις και τις κινήσεις τους.
Η παρατήρησή τους μας οδηγεί σε 4 μηχανισμούς.

σύμπτυξη (μηχανισμός σύνδεσης)
δύο ή περισσότεροι χώροι σε εγγύτητα
συνενώνονται σε ένα μεγαλύτερο







ροή (μηχανισμός σύνδεσης)
συνδέσεις χώρων σε απόσταση μέσω
γραμμικών δικτύων







διάχυση (μηχανισμός εξάπλωσης)
"ξεχείλισμα" από μία μάζα προς
διαφορετικές κατευθύνσεις








κονιορτοποίηση (μηχανισμός πολλαπλασιασμού)
μηχανισμός που μοιάζει με ψεκασμό

τόποι της κατακόρυφης αττικής

Μαρίτα Νικολούτσου και Μέμος Φιλιππίδης: Therapeutic architecture - Ο νέος Λυκαβηττός

«Ήταν θέμα χρόνου οι φωτογράφοι να γίνουν αρχιτέκτονες» γράφει η Beatriz Colomina στο εισαγωγικό της κείμενο στην πρόσφατη μονογραφία για τον φωτογράφο Thomas Demand. Πράγματι θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε μια σειρά από φωτογράφους που δημιουργούν τεχνητούς χώρους ως θέματα τους αλλά και σε αρχιτέκτονες που σχεδιάζουν χώρους που μοιάζουν με φωτογραφίες μακετών. Αυτό το απροσδιόριστο όριο προσεγγίζει η σειρά φωτογραφιών του Ισπανού φωτογράφου Ortiz Aitor με τον τίτλο «Muros de Luz»: αποτελούν ένα (όχι το μόνο) αρχαϊκό πρότυπο επέμβασης στον Λυκαβηττό. Εικόνες που επανέρχονται στην ατμόσφαιρα του ορυχείου, του νταμαριού, μια σύνδεση με την ιστορία του συγκεκριμένου λόφου στην Αθήνα.

Σταθμός Αυτοκινήτων

Οι φωτογραφίες είναι από το χώρο του προτεινόμενου σταθμού, όπως είναι σήμερα. Είναι ένας χώρος με πολλή ενέργεια και διαρκή κίνηση πεζών και οχημάτων σε αρκετά επίπεδα. Συνυπάρχουν ο σταθμός Κατεχάκη του Μετρό, ένας σταθμός λεωφορείων, η πεζογέφυρα του Καλατράβα, η ανισόπεδη διάβαση Μεσογείων- Κατεχάκη. Το ίδιο το “οικόπεδο” είναι σήμερα χώρος στάθμευσης, δημόσιος προς τη Μεσογείων- του γειτονικού στρατιωτικού νοσοκομείου πιο πάνω.






Η φιλοδοξία της πρότασης είναι να μορφώσει μια αστικότητα σε επίπεδο αρχιτεκτονικής κτιρίου. Πιστεύουμε ότι για να μιλήσουμε για την πόλη δεν είναι ανάγκη να κάνουμε πολεοδομία με την κλασσική έννοια, προτιμάμε να ψάξουμε μια συγκεκριμένη τοπική εφαρμογή πάνω σε κάποιες ιδέες σαφώς γενικότερες. Αρχίζουμε να εξερευνούμε μάλιστα την πεποίθηση ότι η πόλη μπορεί να αλλάξει περισσότερο γύρω από υπερέντονα σημεία- πυκνωτές, παρά πάνω σε κεντρικά σχεδιασμένα γενικά πλάνα. Η ιατρική μεταφορά για την πολεοδομία δείχνει να μετατοπίζεται από την εγχείρηση στον βελονισμό.

Βλέπουμε το κτίριο του πάρκινγκ ως σταθμό. Για άλλα μεταφορικά μέσα όπως τα τρένα ή τα αεροπλάνα ο σταθμός είναι μια σημαντική προγραμματική πύκνωση. Η αιτία αυτής της πύκνωσης βρίσκεται στη χρονική διάσταση, ο σταθμός αποτελεί μια ενδιάμεση ζώνη βραδύτητας στην κατά τα άλλα ταχεία πορεία του επιβάτη.

Για να επανεφεύρουμε το χώρο στάθμευσης ως σταθμό αυτοκινήτων θα δούμε αυτή την προγραμματική πύκνωση ως μια προσθήκη λειτουργιών πάνω στην υποβαθμισμένη, ως σήμερα, κίνηση των πεζών- τουλάχιστον στα γκαράζ που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε. Πριν καθορίσουμε ποιες ακριβώς θα είναι αυτές οι νέες χρήσεις ξέρουμε ότι είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια δεύτερη, παράλληλη με την ζώνη των αυτοκινήτων, ζώνη βραδύτητας για την πεζή κίνηση.

Η ανάδυση του Ιλισού: Ορισμένα στοιχεία καταγραφής

Το κέντρο και τα ανατολικά προάστια της Αθήνας


Υπολείμματα φυσικού τοπίου και ελεύθεροι χώροι της πόλης




Διαχωρισμός των ελεύθερων χώρων από το δίκτυο αυτοκινητοδρόμων


Ο Ιλισός ως δίκτυο σύνδεσης των ελεύθερων χώρων

Εφήμερα Όρια 3

Ας επιχειρήσω να επαναδιατυπώσω τις βασικές αρχές-παραδοχές-ερωτήματα των Εφήμερων Ορίων:

1. Αφετηρία για την πρόταση αποτέλεσε η μετα-ολυμπιακή διάχυση της Αθήνας στην πεδιάδα των Μεσογείων.

2. Η διάχυση αυτή γίνεται με βάση τα δίκτυα (αττική οδό, προαστιακός-μετρό, αεροδρόμιο) και όχι με την επ’ αόριστον επανάληψη με διαφοροποιήσεις της αστικής μονάδας της πολυκατοικίας. Εδώ, δηλαδή, για πρώτη φορά στην μεταπολεμική Αθήνα το μοντέλο παραγωγής της πόλης ανατρέπεται και η πολεοδομία προηγείται της εξάπλωσης της πόλης.

3. Η διάχυση στα Μεσόγεια επιτρέπει νέες ελευθερίες που το λεκανοπέδιο [λόγω της παρουσίας ιστορικών τοποσήμων] δεν προσέφερε: μεγάλο ύψος και απρόβλεπτο προγραμματικό συνδυασμό [που έχει πάλι σχέση με δίκτυα και την αυξημένη κινητικότητα που αυτά προσφέρουν].

4. Τα λίγα ψηλά κτίρια στην Αθήνα αποτέλεσαν πάντα χρονικά τοπόσημα, κατέγραψαν τα εκάστοτε όρια του κεντρικού αστικού σχηματισμού σε μια συνεχή πορεία απομάκρυνσης από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας: Ξενοδοχείο Hilton, Πύργος Αθηνών, Πύργος President, Πύργος Απόλλων, Πύργος Αttrina, Πύργος ΟΤΕ.

5. Τα Εφήμερα Όρια καταγράφουν-προσδιορίζουν τα όρια της νέας πόλης, της μετα-ολυμπιακής Αθήνας στο δρόμο προς τη θάλασσα.

6. Όπως υποδηλώνει το όνομά τους, τα Εφήμερα Όρια αποτελούν προσωρινά όρια της πόλης: όταν, στη συνέχεια, ο αστικός ιστός θα εξαπλωθεί και άλλο, θα τα ενσωματώσει.

7. Τα Εφήμερα Όρια επιχειρούν να διερευνήσουν τη σχέση του κτιρίου με τον αυτοκινητόδρομο.

8. Τα εφήμερα Όρια επιχειρούν να διερευνήσουν τη συνύπαρξη της κατοικίας με τα προγράμματα κατανάλωσης: πως είναι να ζεις μέσα σε ένα εμπορικό κέντρο, να πηγαίνεις σπίτι σου μέσα από το lobby ενός cineplex;

9. Τα Εφήμερα Όρια επιχειρούν να διερευνήσουν τις καταστάσεις που η διαφάνεια αλλά και το μέγεθος ενός ψηλού κτιρίου επιφέρουν: τη δυνατότητα της οπτικής συνέχειας του τοπίου [η τουλάχιστον της ψευδαίσθησης αυτής της συνέχειας], τη δυνατότητα παρατήρησης-εποπτείας [από ψηλά] αλλά και την ταυτόχρονη έκθεση [στα βλέμματα των περαστικών].

10. Τέλος, ποια είναι η σχέση των Εφήμερων Ορίων σε σχέση με το δίπολο παγκόσμιο-τοπικό; Θα μπορούσε κανείς να τα συναντήσει στις γενικές προεκτάσεις των πόλεων που συντελούνται σε όλη την υφήλιο ή υπάρχουν σε αυτά στοιχεία που τα προσδένουν σε μια ελληνική κατάσταση; Ίσως η διερεύνηση της σχέσης των Εφήμερων Ορίων με το τοπίο των Μεσογείων βοηθήσει στην απάντηση της ερώτησης αυτής.

Μερικές σκόρπιες σκέψεις για την τάξη.

Η μικρότερη μονάδα δόμησης ενός σχολείου είναι το θρανίο, και η παράταξη θρανίων δημιουργεί την τάξη. Αρκεί η αναδιοργάνωση μιας τάξης ώστε να τεθούν οι οροί για ένα διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα? Αν αναλύσουμε το σχολικό κτίριο στα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχειά του, ποια από αυτά παίζουν τον πιο σημαντικό ρολό σε πιθανές μεταρρυθμίσεις? Το θρανίο αποτελεί για τον μαθητή τον πιο οικείο του χώρο μέσα σε ένα περιβάλλον πολύ συχνά εχθρικό, ακατανόητο, αγχώδες, χαρούμενο αλλά και δημιουργικό. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ένα σχολείο φτιαγμένο μονό από θρανία? Ένα σχολείο που παίρνει σχήμα μονό κατά τη διάρκεια του μαθήματος και μετά γίνεται ένα βουνό από ακατοίκητα έπιπλα? Το Δημόσιο σχολείο στην Ελλάδα σήμερα είναι περίπου ένα τέτοιο σχολείο, ένα σχολείο που τα απογεύματα διασκορπίζεται σε δεκάδες μικρότερα και ανεπίσημα κομμάτια, τα φροντιστήρια. Αν και τα φροντιστήρια διασπαστούν με τη σειρά τους στους δεκάδες μαθητές και όλοι πάνε στο σπίτι μπροστά από έναν υπολογιστή συνδεδεμένο με το ίντερνετ, τελικά ίσως καταλήξουμε στο επόμενο απόλυτο εκπαιδευτικό σύστημα: «Εσύ και το Διαδίκτιο». Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και δεν αρκεί να κλείσουν τα φροντιστήρια τα οποία απλά υπάρχουν για να φροντίσουν οι μαθητές να μπορούν να ανταπεξέλθουν στο σχολικό σύστημα. Οι νέες μορφές εκπαίδευσης όμως εστιάζουν πολύ περισσότερο στον τρόπο σκέψης παρά στην πληροφορία, όπως επισημαίνει κ ο Θάνος Βερέμης στο άρθρο του στην Καθημερινή (22/10/06)

«Ο Seymour Papert, καθηγητής της Παιδαγωγικής και της Τεχνολογίας της Επικοινωνίας, του MIT πιστεύει ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα των ανεπτυγμένων χωρών έχουν παγιωθεί γιατί θεωρούνται αποτελεσματικά, χωρίς όμως να ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Θεωρεί ότι η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων της καθημερινότητας, και όχι βέβαια η απομνημόνευση πληροφοριών, θα έπρεπε να συγκεντρώνει τη μέριμνα των σχολείων. Ο μαθηματικός τρόπος σκέψης και όχι τα μαθηματικά όπως κακώς διδάσκονται, είναι κατά τον Papert η καλύτερη προετοιμασία για τη γρήγορη επίλυση πρακτικών προβλημάτων.»
Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο σε αυτή την έρευνα είναι όχι τόσο το να σχεδιάσω ένα cool σχολείο σε ένα ενδιαφέρον οικόπεδο στην Αττική, αν και αυτό θα ήταν δόκιμο ή και πιθανότατα εξίσου ενδιαφέρον, αλλά να ξεκινήσω με την ιδέα του Συστήματος, κάνοντας πιθανά ένα παραλληλισμό στο σύστημα παράθεσης θρανίων μέσα σε μια αίθουσα, στο δομικό σύστημα ενός προκατασκευασμένου σχολείου και τελικά στην σχέση αυτών με το εκπαιδευτικό σύστημα. Το πόσες παραλλαγές μπορεί κανείς να εκμαιεύσει από ένα συγκεκριμένο σύστημα έχει απόλυτη σχέση με τον σχεδιασμο του συστήματος. Πόσα διαφορετικά σχολεία μπορεί κανείς να δημιουργήσει με τον ίδιο τύπο θρανίου και πόσες διαφορετικού τύπου αίθουσες από την ίδια μονάδα δόμησης. Στο σημερινό post παραθέτω μερικές εικονογραφήσεις σκέψεων πάνω στην οργάνωση του χώρου, τις παραλλαγές μέσα σε ένα σύστημα και τελικά την αταξία μέσα στην τάξη

Μορφή και Οικόπεδο για τη Δημοκρατία;

Πως είναι ένα κτίριο για τη Δημοκρατία; Με τι μοιάζει, τι μορφή μπορεί να έχει; Θα είναι ένα άναρχο , χαοτικό κτίριο ή ένα κτίριο με δομές και κανόνες. Μέχρι τώρα η εικόνα που έχουμε για κτίρια που συνδέονται με τον όρο Δημοκρατία είναι κτίρια μάλλον μεγαλοπρεπή , μνημειώδη στη κλίμακά τους όπως τα κοινοβούλια των περισσότερων Δημοκρατικών χωρών.

Είναι όμως αυτά κτίρια για τη Δημοκρατία ή είναι κτίρια που επιδεικνύουν την απόσταση της εξουσίας από το λαό.

Το κτίριο για τη Δημοκρατία θα πρέπει να είναι εύκολα και χωρίς περιορισμούς προσβάσιμο από όλους, θα πρέπει να υποδηλώνει μια αίσθηση διαφάνειας. Στο κτίριο αυτό κάποιος θα πρέπει να υπάρχει ως άτομο και ως μέλος της κοινωνίας ή ενός υποσυνόλου αυτής. Θα πρέπει να υπάρχει μια δυναμική στη μορφή του και μηχανισμοί προσαρμογής του σε νέες συνθήκες.

οικόπεδο

Σήμερα θα προτείνουμε τρεις χώρους -οικόπεδα στο κέντρο της Αθήνας που για εμάς για διαφορετικούς σημειολογικούς και πολεοδομικούς λόγους είναι λογικοί χώροι υποδοχής για ένα τέτοιο κτίριο.

• Η Ακαδημία Πλάτωνος είναι η πρώτη περιοχή που μας ενδιαφέρει που πέρα από τη προφανή σχέση του Πλάτωνα με την έννοια της Δημοκρατίας θεωρούμε ότι είναι μια περιοχή ιδιαίτερη στις παρυφές του κέντρου της Αθήνας αρκετά υποβαθμισμένη με σημαντικό όμως αρχαιολογικό και άρα πολιτισμικό ενδιαφέρον.
• Ο δεύτερος προτεινόμενος χώρος είναι στο λόφο του Φιλοπάππου η πίσω πλευρά του Άρειου Πάγου, δίπλα στο θέατρο της Δώρας Στράτου. Επίσης έντονα σημειολογικά φορτισμένος χώρος με αρχαιολογικά ευρήματα, και δίπλα σε όλους τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους.
• Τρίτος χώρος οικόπεδο είναι το σημείο της τρίτης πλατείας των Αθηνών στις συμβολές της Ερμού , Ιεράς Οδού και Πειραιώς. Κομβικό σημείο σε μια γειτονιά της Αθήνας που συνέχεια μεταλάσσεται και στο τέλος του αρχαιολογικού περιπάτου.

Μετά την άσφαλτο

Κι αν όντως η ζωή πάρει τη θέση του αυτοκινήτου; Κι αν εκεί που κάποτε κόρναραν το ένα στο άλλο, τώρα πλήθος χορεύει στους ρυθμούς της μουσικής; Να ξαπλώνεις λέει στη μέση του δρόμου και να ρεμβάζεις. Ή μήπως να παίζεις σκάκι;

Πρότεινε και εσύ τη δική σου ζωή σε αυτήν την πόλη.

Η διεύθυνση όπου θα μπορείτε να στείλετε τις δικές σας εικόνες σας θα δημοσιευτεί σύντομα.

confetti pattern

Συνήθως οι μελέτες δημοσιεύονται αφού ολοκληρωθούν. Μέσα από το Athens Update Blog ξεκινάμε μία ιδιαίτερη διαδικασία: Δημοσιέυουμε την πορεία της αναζήτησής μας χωρίς να έχουμε καταλήξει ακόμα σε συμπεράσματα ή προτάσεις. Βρισκόμαστε λοιπόν εκτεθειμένοι στη δημόσια κρίση ενώ οι σκέψεις μας βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Η συνθήκη αυτή μας προκαλεί συγχρόνως αισθήματα ανασφάλειας και δημιουργικής περιπέτειας. Αρχικά θα εξερευνήσουμε το μητροπολιτικό τοπίο των Αθηνών, αναλύοντας τις παρούσες συνθήκες έτσι ώστε να ανακαλύψουμε εναλλακτικούς τρόπους θεώρησης και υποβόσκουσες προοπτικές εξέλιξης των χώρων πρασίνου της πόλης.

Η έρευνα του Γ. Ντούρου καταλήγει στο ότι η Αθήνα έχει χαμηλή αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, ένα αίσθημα που μοιράζονται και οι πολίτες της. Τι είναι όμως πράσινο; Με ποια κριτήρια καταμετρείται; Θα ξεκινήσουμε μελετώντας την μητρόπολη των Αθηνών από ψηλά.

- Μήπως δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένη την απουσία πρασίνου στην Αθήνα;
- Μήπως πρόκειται για μια κοινή ατίληψη που οφείλεται στην « κονιορτοποίηση» και διασπορά του πρασίνου;

- Τι είδους μηχανισμούς παραγωγής, οργάνωσης, επέμβασης μπορεί να εντοπίσει κανείς μέσα στο "confetti pattern" των χώρων πρασίνου της Αθήνας;
- Πόσο πράσινο έχουμε; Πόσο χρειαζόμαστε; Και πώς θέλουμε να το χρησιμοποιήσουμε;